Tất Cả Chúng Ta Đều Là Cá

Thêm một lần nữa học thuyết tiến hóa của Charles Darwin được khẳng định. Thêm một lần nữa con người được cung cấp một góc nhìn xuyên thấu vào bản thân mình, để những câu hỏi "Tôi là ai?" có thêm một câu trả lời đầy tính khoa học và cũng đầy chất triết học.

Nhưng bên cạnh việc chỉ ra vây cá đã hóa thành cánh tay như thế nào, xương sọ của chúng ta đã được biến chuyển từ đầu một con cá ra sao, tính năng của những động vật đơn bào đầu tiên vẫn tồn tại ở đâu trong cơ thể con người hôm nay... cuốn sách của giáo sư giải phẫu học, nhà cổ sinh học Neil Shubin còn cống hiến cho độc giả, nhất là độc giả Việt Nam, những góc nhìn khác nữa.

Ấy là trang viết kể về những nhà cổ sinh học với những bộ dụng cụ nha khoa và những thanh sôcôla đã cắm lều giữa mênh mông băng hà Bắc cực, giữa những cơn bão tuyết để khai quật những mẩu xương, răng hóa thạch của các loài cá sống cách đây hàng trăm triệu năm.

Ấy là trang viết kể về những tháng ngày tỉ mẩn trong phòng thí nghiệm, phòng giải phẫu để tìm hiểu đường đi của một mạch máu, vai trò của một mô tế bào.

Ấy là trang viết về những đồng nghiệp, những công trình của các thế hệ khoa học gia nối tiếp nhau, nâng cao nhau để đạt được đích đến cuối cùng... Tình yêu, đam mê với khoa học, tinh thần làm việc đầy khát vọng và nghiêm túc ăm ắp trong từng dòng.

Tác giả am tường đến từng chi tiết về công việc của mình, khối lượng kiến thức khổng lồ được nén chặt giữa những công việc miệt mài, và khi đến khoảnh khắc khai sáng, lập tức bật ra cho ngay một giải mã.

Dù khám phá ra Tiktaalik, loài cá có tay, được coi là một khám phá vĩ đại trong lĩnh vực cổ sinh học, tìm ra mắt xích nối giữa cá - loài lưỡng cư và các động vật trên cạn, tác giả Neil Shubin vẫn khẳng định: Không, đó chỉ là một, và chúng tôi sẽ còn quay lại Bắc cực để tìm thêm những Tiktaalik 2.0, 3.0 nữa, những mắt xích khác nữa.

Ở tuổi 50, ông đã bỏ ra hơn một thập kỷ của đời mình trong các hố băng Bắc cực.Tinh thần khoa học ấy liệu có đem lại gì cho các nhà khoa học Việt Nam?

Và cuối cùng, sau những câu chuyện về tìm kiếm mẫu vật hóa thạch, những kiến thức phong phú về sinh học và lịch sử loài người, tình yêu khoa học từ tác giả đã đủ đầy để truyền sang cho độc giả.

Ông giám đốc chuyên môn của Bảo tàng lịch sử tự nhiên Field đã kết sách bằng câu chuyện về những buổi đi vườn thú, thủy cung, bảo tàng cùng con trai, con gái của mình.

Và để có thể truyền tình yêu và khát vọng trong khoa học, trong sinh học của mình cho các bạn trẻ khác cũng y như với con mình, ông đã bỏ ra hai năm để viết cuốn sách thật sự là khoa học nhưng lại dễ đọc, dễ hiểu này.

Câu chuyện về 3,5 tỉ năm sinh vật đơn bào biến thành đa bào, động vật từ dưới nước bước lên cạn và đứng thẳng thành người đủ sức lôi cuốn những học sinh trung học đến trang cuối cùng và thắp lên trong lòng các em một ngọn lửa đam mê. Để những công trình khoa học tiếp tục. Để con người ngày càng hiểu rõ hơn về chính mình.

Và để sửa chữa những vấn đề mà con người đã gây ra cho chính mình.

(Báo tuoitre.vn giới thiệu ngày 5/9/2013)

PHẠM VŨ

Tập sách này vừa được NXB Trẻ ấn hành qua bản dịch của Thạch Mai Hoàng.

Qua nghiên cứu hóa thạch và ADN của các loại sinh vật nguyên thủy, tác giả cho thấy sự tương đồng về mặt cấu tạo cơ thể giữa người với các loại sinh vật khác, từ cá cho đến giun và thậm chí vi khuẩn.

Để có con người hôm nay, cơ thể chúng ta đã trải qua cuộc hành trình kéo dài bao nhiêu năm? Và cuộc hành trình đó đã diễn ra từng bước như thế nào? Thật bất ngờ khi biết 3,5 tỉ năm là thời gian của một cuộc hành trình đã biến những động vật đơn bào bậc thấp, dần dần tiến hóa thành con người hiện đại hôm nay.

Trong một nghiên cứu khoa học vào năm 2006 ở Bắc cực, tác giả Nei Shubin và nhóm khảo cổ của ông phát hiện hóa thạch loài cá có tay Tiktaalik (sinh vật trung gian giữa cá và thú) cách đây 375 triệu năm, đánh dấu sự tiến hóa từ nước lên cạn của loài cá. Khám phá này mở ra mối liên hệ sâu xa giữa cá và người. Bằng cách mô tả chi tiết, Tiktaalik đã dẫn dắt độc giả vào một hành hình đặc biệt xuyên suốt lịch sử sâu xa của cơ thể chúng ta.Thông qua việc nghiên cứu các hóa thạch và DNA, ông chứng minh rằng bàn tay chúng ta thực ra giống hệt vây cá, đầu chúng ta có cấu tạo giống loài cá không hàm đã tuyệt chủng từ lâu và những phần chính trong gene chúng ta có hình dáng và chức năng giống các loài giun và vi khuẩn.

Sử dụng cách kể chuyện hấp dẫn, tác giả đưa người đọc về những loài cá lạ kỳ và cuộc hành trình tiến hóa của chúng trong hàng tỉ năm lịch sử. Để làm công việc này, Neil Shubin đã bỏ ra hơn một thập kỷ của đời mình trong các hố băng Bắc cực. Nhà khoa học Pauline Chen trong lời đề tựa cuốn sách cho rằng: "Với lòng nhiệt huyết có sức lan tỏa, sự minh xác không tì vết cộng với tính hài hước làm độc giả cười ôm bụng, Nei Shubin viết ra một cuốn sách về cổ sinh vật học, di truyền, hệ sinh học và giải phẫu học vốn gần như không thể viết được cùng một lúc. Khi kể chuyện tại sao chúng ta lại như bây giờ, Shubin đã làm được nhiều hơn việc chỉ ra con cá trong chúng ta; ông đã đánh thức và kích thích con người khoa học trong mỗi chúng ta".

Có thể nói, Tất cả chúng ta đều là cá là tập sách sinh học và cổ sinh học có ích các độc giả trẻ, không chỉ khám phá một đề tài mới mà còn tinh thần nghiên cứu khoa học do chính tác giả truyền đạt.

(Báo phunuonline.com.vn giới thiệu ngày 26/11/2013)

H.V